ბლოგ პოსტების ამ სერიის მეორე ნაწილი მინდა დავუთმო საუკეთესო სასამართლო პრაქტიკას საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების ცნობა-აღსრულებასა და გაუქმებაზე.
ეს საკითხი განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა, ვინაიდან არბიტრაჟის ერთ-ერთ უპირატესობად, საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების საბოლოობა მიიჩნევა. ამავე დროს, ვიცით, რომ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების უკონტროლოდ დატოვება არ შეიძლება (ჩვენ ამის ცუდი გაკვეთილი თავად ვიწვნიეთ[1]), და როგორც საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკაც მოწმობს,[2] აუცილებელია არსებობდეს სასამართლოს მინიმალური ზედამხედველობა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებებზე. ვინაიდან ეს ორი ცნება – საარბიტრაჟო გადაყწვეტილებების საბოლოობა და სასამართლო კონტროლი საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებებზე – ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში მოდის, სწორედ სასამართლო პრაქტიკაა განმსაზღვრელი, სად გაევლება ზღვარი და რამდენად სწორად იქნება დაცული ბალანსი ამ ორი ინტერესის დასაცავად.
დიდი ალბათობით, მკითხველი, რომელსაც არბიტრაჟთან ჰქონია შეხება, გაიხსენებს სასამართლო პრაქტიკას, როდესაც სასამართლოები ამცირებენ არბიტრების მიერ განსაზღვრულ პირგასამტეხლოებს. ასეთმა მკითხველმა შეიძლება დასძინოს, რომ ქართულ პრაქტიკაში საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების საბოლოობა არ არის დაცული, ვინაიდან სასამართლოები იჭრებიან საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების არსში და ცვლიან მას. ჩემთვისაც ცნობილია შემთხვევები, როდესაც სასამართლომ განიხილა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების არსებითი ნაწილი და მოახდინა მისი მოდიფიცირება ან საერთოდ უარი თქვა ცნობა-აღსრულებაზე. თუმცა, უმეტესი ასეთი გადაწყვეტილება ეხებოდა შემთხვევებს, სადაც საარბიტრაჟო დავის ერთ-ერთი მხარე იყო ფიზიკური პირი, მომხმარებელი. როგორც წინა ბლოგ პოსტში ვახსენე, მიმაჩნია, რომ მომხმარებლების საპროცესო ინტერესების დაცვა განსხვავებულ რეჟიმში უნდა მოხდეს და არბიტრაჟი მომხმარებლის მონაწილეობით წმინდა კომერციული დავებისგან განსხვავებულ რეგულირებას უნდა დაექვემდებაროს.[3] სანამ ეს მოხდება, უნდა მივიღოთ ის რეალობა, რომ მოსამართლეებისთვის მომხმარებლის („სუსტი მხარის“) დაცვის ერთადერთი საშუალება რიგ შემთხვევებში სწორედ ცნობა-აღსრულების ეტაპზე საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების, თუნდაც არსებითი, გადახედვაა. არის, თუ არა ეს მომხმარებლის დაცვის ოტპიმალური გზა, ეს ცალკე განხილვის საკითხია. მთავარია, რომ სამომხმარებლო ჭრილში დამკვიდრებული ამგვარი პრაქტიკა არ აისახოს და არ გავრცელდეს იმ შემთხვევებზე, სადაც საარბიტრაჟო დავის ორივე მხარე კომერციული იურიდიული პირია (ე.წ. B2B[4] ურთიერთობა).
ამ ბლოგში მინდა გაგიზიაროთ რამდენიმე გადაწყვეტილება, სადაც სასამართლოების მიერ მოყვანილი განმარტებები სასამართლო ზედამხედველობის იმგვარ ბალანსს ამკვიდრებენ, რომლითაც ნარჩუნდება საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების საბოლოობა და ამავე დროს სასამართლოს მინიმალურ კონტროლს უზრუნველჰყოფს. გადაწყვეტილებათა უმეტესობა ეხება შემთხვევებს, როდესაც საარბიტრაჟო პროცესის ორივე მხარე იურიდიული პირი იყო (არა-სამომხმარებლო დავა).
სანამ უშუალოდ გადაწყვეტილებების ანალიზზე გადავალ, რამდენიმე რამ მინდა შეგახსენოთ კანონმდებლობიდან, რაც დაგვეხმარება ამ გადაწყვეტილებებში ასახული მსჯელობების მნიშვნელობის აღქმაში.
-
„არბიტრაჟს შესახებ“ საქრათველოს კანონის (შემდგომში „კანონი“) 45-ე მუხლში ასახული ცნობა-აღსრულებაზე უარის თქმის საფუძვლები გადმოტანილია მოდელური კანონიდან, რაც თავისთავად ნიუ იორკის კონვენციის მე-V მუხლის საფუძვლებს ასახავს;
კანონის 42-ე მუხლში ასახული გაუქმების საფუძვლებიც მოდელური კანონის მონაპოვარია და არსებითად იმეორებს 45-ე მუხლის საფუძვლებს;
-
საფუძვლები, როგორც 42.2-ე ისე 45.1-ე მუხლებში, დაყოფილია ორ ნაწილად: ა) ნაწილში მოყვანილია ხუთი საფუძველი, რომელიც აუცილებლად მხარემ (რომელიც ეწინააღმდეგება საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების ცნობა-აღსრულებას) თავად უნდა დააყენოს; ხოლო ბ) ნაწილში ასახულია ის ორი საფუძველი, რომელიც სასამართლოს შეუძლია თავისი ინიციატივით, ex officio, შეამოწმოს.
-
42-ე და 45-ე მუხლში ასახული ყველა საფუძველი არის ამომწურავი;
-
საფუძვლები უნდა განიმარტოს ვიწროდ, და ნიუ იორკის კონვენციის სულისკვეთებიდან გამომდინარე – „აღსრულების მომხრე“ განწყობით.
-
საქართველოში გამოტანილ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების ცნობა-აღსრულებისა და გაუქმების თაობაზე განცხადებას განიხილავენ სააპელაციო სასამართლოები, ხოლო უცხოური საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების ცნობა-აღსრულებას – საქართველოს უზენაესი სასამართლო.
სააპელაციო სასამართლოების მიერ განხილული საქმეები
ერთ-ერთი ადრეული გადაწყვეტილება, სადაც სასამართლომ თავი შეიკავა საკუთარი ინიციატივით საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების შინაარსობრივი შეფასებისგან არის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 28 თებერვლის განჩინება.[5] მას შემდეგ, რაც მხარემ, რომლის სასარგებლოდაც გამოვიდა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება, მოითხოვა გადაწყვეტილების ცნობა-აღსრულება, სასამართლომ აღნიშნულის შესახებ შეტყობინება და თანდართული მასალები გაუგზავნა მეორე მხარეს და მისცა ვადა შესაგებლის წარმოსადგენად. თუმცა, მხარემ, რომლის საწინააღმდეგოდაც იყო გამოტანილი საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება, არ ისარგებლა ამ უფლებით და არ შეეწინააღმდეგა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებას. იმისდა მიუხედავად, რომ სასამართლოს ჰქონდა კითხვები არბიტრაჟის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, სასამართლო არ შეიჭრა არბიტრაჟის მსჯელობის მატერიალურ ნაწილში და აღნიშნა, „მიუხედავად იმისა, რომ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებიდან, რომლის ცნობას და აღსრულებასაც ითხოვს განმცხადებელი, ნათლად არ ირკვევა, თუ საიდან გამომდინარეობს 14661.50 ლარის ოდენობით მოპასუხისათვის ზიანის მიყენების ფაქტი, სააპელაციო სასამართლო თავისი ინიციატივით ვერ გადახედავს აღნიშნულ საკითხს.“
სასამართლომ, დაადგინა რა, რომ დავა წარმოადგენდა საარბიტრაჟო განხილვის საგანს და საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება არ ეწინააღმდეგებოდა საჯარო წესრიგს (ე.ი. მის მიერ 45.1. „ბ“ მუხლით გათვალისწინებული საკუთარი ინიციატივით შესამოწმებელი ორი საფუძველი), ცნო და აღასრულა ის.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2014 წლის 25 მარტის განჩინებით[6] განხილულ საქმეში განმცხადებელი ითხოვდა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმებას იმ საფუძვლით, რომ „საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება ურთიერთგამომრიცხავ მტკიცებულებებს და გაყალბებულ დოკუმენტებს ემყარებოდა.“ განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ არბიტრმა არ გამოიკვლია სათანადო ფაქტები და მტკიცებულებები, და ამის გამო მის მიერ გამოტანილი საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება იყო უკანონო და საფრთხეს უქმნიდა საჯარო წესრიგს. მნიშვნელოვანია ის, რომ სასამართლომ მსჯელობა დაიწყო იმ სტანდარტის დადგენით, რომლითაც ის განიხილავდა გაუქმების შესახებ განცხადებას. სასამართლომ განმარტა, რომ „საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების შესახებ საჩივრის განხილვის ფარგლებში, სასამართლოს მიერ არ ხდება საქმის არსებითად განხილვა, საქმეზე ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, მტკიცებულებების შეფასება და სასამართლო შემოიფარგლება მხოლოდ იმ საკითხის კვლევით, ხომ არ არსებობს საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის 42-ე მუხლით გათვალისწინებული გაუქმების საფუძვლები.“ სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებელი არ დავობდა 42-ე მუხლის ,,ა.ა“ – ,,ბ.ა’’ პუნქტებით გათვალისწინებულ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძვლებზე. ამდენად, სასამართლომ ეს საფუძვლები საკუთარი ინიციატივით არ შეამოწმა და საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების საკითხი განიხილა მხოლოდ „საჯარო წესრიგის“ წინააღმდეგობის ჭრილში. საჯარო წესრიგთან მიმართებით, კი სასამართლომ აღნიშნა:
„თეორიაში და პრაქტიკაში დამკვიდრებული მიდგომაა, რომ ის არ გულისხმობს საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების შინაარსის გადასინჯვას და ამ თვალსაზრისით, საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების დასაბუთების მართებულობის შეფასებას სასამართლოს მხრიდან; […]. ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას საჯარო წესრიგზე მითითებით არ შეიძლება გადაისინჯოს საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებაში ასახული სახელშეკრულებო დებულებების განმარტება, მტკიცებულებათა შეფასება, სამართლებრივი ურთიერთობის კვალიფიკაცია, რადგან საჯარო წესრიგი მოიცავს არა ნებისმიერი სახის დარღვევას, არამედ სამართლის ფუნდამენტური პრინციპების უგულვებელყოფას; ე.ი. სხვაგვარად რომ ითქვას, იმისათვის, რომ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება საჯარო წესრიგთან წინააღმდეგობის საფუძვლით იქნას გაუქმებული, იგი წინააღმდეგობაში უნდა მოდიოდეს უფრო მაღალ ღირებულებებთან; წინააღმდეგ შემთხვევაში, საჯარო წესრიგი გადაიქცევა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების აპელაციის მექანიზმად. ასეთი მიდგომა კი წინააღმდეგობაშია „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზანთან _ უზრუნველყოფილი იქნას საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების საბოლოობა.“
ამ სტანდარტის გამოყენებით სასამართლომ მიიჩნია, რომ საჩივრის ავტორმა ვერ დაასაბუთა გაუქმების მოთხოვნის საფუძვლიანობა, ვინაიდან მხოლოდ ზეპირი მითითება დოკუმენტის საყალბეზე ან არბიტრის შეფასებების არამართებულობაზე, ვერ გახდებოდა „არბიტრაჟის შესახებ“ საქართველოს კანონის 42-ე მუხლით გათვალისწინებულ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძველი.
თიბლისის სააპელაციო სასამართლოს 2017 წლის 14 სექტემბრის განჩინებით[7] კი სასამართლომ უარი თქვა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმებაზე, როდესაც გაუქმების საფუძვლად მხარე უთითებდა 42.2. მუხლის „ა.ბ“ და „ბ.ბ“ ქვეპუნქტებზე. კერძოდ, მხარე აპელირებდა, რომ მას არ მიეცა შესაძლებლობა წარმოედგინა საკუთარი პოზიცია ან დაეცვა თავისი ინტერესები (42.2 „ა.ბ“ საფუძველი) როდესაც ტრიბუნალმა მას უარი უთხრა სისხლის სამართლის საქმის მასალებიდან მოწმის ჩვენების გამოთხოვის მოთხოვნაზე. განმცხადებლის აზრით ამგვარი პროცესუალური გადაცდომა და მოსარჩელის უფლების ხელყოფა ასევე ეწინააღმდეგებოდა საჯარო წესრიგს (42.2 „ბ.ბ“ საფუძველი). ამ შემთხვევაშიც, სასამართლომ პირველ რიგში განმარტა სტანდარტი და აღნიშნა, რომ „საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების შესახებ წარდგენილი საჩივრის განხილვის ფარგლებში სასამართლოს არ აქვს უფლებამოსილება არსებითად გადასინჯვის საფუძველზე ახალი გადაწყვეტილება გამოიტანოს, თუნდაც საარბიტრაჟო ტრიბუნალის მიერ არასწორი გადაწყვეტილება იქნეს მიღებული ფაქტობრივი თუ სამართლებრივი კუთხით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ასეთი საჩივარი გადაიქცევა აპელაციის მექანიზმად, ასეთი მიდგომა კი წინააღმდეგობაშია როგორც ნიუ-იორკის 1958 წლის კონვენციის […], ისე არბიტრაჟის შესახებ საქართველოს კანონის მიზნებთან, უზრუნველყონ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების საბოლოობა და საარბიტრაჟო განხილვა, როგორც დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალება.“ სასამართლომ გაამახვილა ყურადღება იმ ფაქტზე, რომ საარბიტრაჟო ტრიბუნალმა თავად იმსჯელა ამ საკითხზე და მსჯელობის შედეგად მიიჩნია, რომ მხარეებმა სათანადოდ ვერ დაასაბუთეს პროკურატურის წინაშე მიცემული ჩვენებების კავშირი განსახილველ საარბიტრაჟო საქმესთან. ამასთან, ტრიბუნალმა მხარეებს შესთავაზა იგივე მტკიცებულების მოპოვების სხვაგვარი გზა, რაზეც მხარემ უარი თქვა. სასამართლომ თავი შეიკავა (მტკიცებულების გამოთხოვის მოთხოვნაზე უარის შესახებ) ტრიბუნალის ნამსჯელის ხელახლა შეფასებისგან, თუნდაც საჯარო წესრიგის საფუძვლით და აღნიშნა, რომ „საჯარო წესრიგის დარღვევად არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ყველა პროცედურული გადაწყვეტილება, სახელშეკრულებო დებულებების განმარტება, ფაქტების დადგენა თუ სამართლებრივი შეფასება, რომელსაც არ ეთანხმება ერთ-ერთი მხარე.“ მხარის სხვადასხვა არგუმენტებზე საპასუხოდ სასამართლომ აღნიშნა, რომ „საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების ზუსტი, ამომწურავი ჩამონათვალი მოცემულია არბიტრაჟის შესახებ კანონში და საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების საბოლოობის მიზნებიდან გამომდინარე, აღნიშნული საფუძველბი უნდა განიმარტოს ვიწროდ, რაც ნიშნავს იმას, რომ მათი გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში.“ აღნიშნულ შემთხვევაში სასამართლომ მიიჩნია, რომ საჩივრის ავტორმა ვერ დაასაბუთა ისეთი დარღვევა, რაც შეიძლებოდა გამხდარიყო საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძველი.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ განხილული საქმე
უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 1 თებერვლის განჩინებით[8], ცნობილ იქნა და აღსრულებას დაექვემდებარა რუსეთის ფედერაციის სავაჭრო-სამრეწველო პალატასთან არსებული საერთაშორისო კომერციული საარბიტრაჟო სასამართლოს 2016 წლის 5 აპრილის გადაწყვეტილება. საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებით, მოპასუხეს დაეკისრა აუთვისებელი ავანსის 760 682,88 აშშ დოლარის დაბრუნება მოსარჩელისთვის რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსის 1103-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, რომელიც ეხება უსაფუძვლო გამდიდრებას. მოპასუხემ ჯერ კიდევ საარბიტრაჟო წარმოებისას სადავო გახადა არბიტრაჟის კომპეტენცია იმ საფუძვლით, რომ მხარეთა შორის გაფორმებულ ხელშეკრულებაში არსებული საარბიტრაჟო დათქმა უთითებდა ისეთ დავებზე, რომლებიც წარმოიშობოდა მხოლოდ ხელშეკრულების შესრულების პერიოდში. მოპასუხის განმარტებით, მოსარჩელე ითხოვდა თანხის დაკისრებას უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე, რაც ატარებდა არასახელშეკრულებო მოთხოვნის ხასიათს. შესაბამისად, მოპასუხის აზრით, არბიტრაჟის მიერ განსახილველი საკითხები სცდებოდა მხარეთა შორის გაფორმებული საარბიტრაჟო დათქმის, და შესაბამისად, ტრიბუნალის კომპეტენციის ფარგლებს. ტრიბუნალმა შეინარჩუნა კომპეტენცია, ჩათვალა რა, რომ სარჩელით მოთხოვნილი თანხების დაბრუნება უშუალოდ მხარეთა შორის გაფორმებული ხელშეკრულების საფუძველზე იქნა ავანსად გადახდილი და შესაბამისად, უშუალოდ ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობდა.
საქართველოს უზენაეს სასამართლოში მოპასუხე საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების ცნობა-აღსრულებას შეეწინააღმდეგა ორი საფუძვლით: ერთი მხრივ, მხარე უთითებდა, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმება ითვალისწინებდა არბიტრაჟის კომპეტენციას მხოლოდ ხელშეკრულების შესრულების პერიოდში წარმოშობილი დავების მიმართ და არ მოიცავდა უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე საკითხების საარბიტრაჟო წესით განხილვას; ამდენად, საარბიტრაჟო ტრიბუნალი გასცდა თავისი უფლებამოსილების ფარგლებს (კანონის 45.1. „ა.გ“, იგივე ნიუ-იორკის კონვენციის V.1. „გ“ საფუძველი); მეორე მხრივ, მხარე აპელირებდა, რომ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე დავა არ შეიძლება დაექვემდებაროს არბიტრაჟით წესით განხილვას საქართველოს კანონმდებლობიდან გამომდინარე (კანონის 45.1. „ბ.ა“, იგივე ნიუ-იორკის კონვენციის V.2. “ა” საფუძველი).
უზენაესმა სასამართლომ მსჯელობა დაიწყო იმის გაცხადებით, რომ სასამართლო ცნობა-აღსრულების ეტაპზე „საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებას არ განიხილავს არსებითად“, და რომ უარის თქმის საფუძვლების მტკიცების ტვირთი ეკისრება მხარეს, რომელიც ეწინააღმდეგება გადაწყვეტილების ცნობასა და აღსრულებას. ამის შემდგომ, სასამართლომ შეაფასა მხარეთა შორის არსებული საარბიტრაჟო დათქმის ფარგლები, რომლის თანახმად:
„წინამდებარე ხელშეკრულების შესრულების პერიოდში სადავო საკითხების წარმოშობის შემთხვევაში, […] უთანხმოებები გადაწყდება რუსეთის ფედერაციის სავაჭრო-სამრეწველო პალატასთან არსებულ საერთაშორისო კომერციულ საარბიტრაჟო სასამართლოში, რუსეთის ფედერაციის მატერიალური სამართლის მიხედვით.“
ვინაიდან, მხარეთა შორის არსებულ ხელშეკრულებაში ასევე მითითებული იყო, რომ „ყველა სხვა საკითხს, რომელიც არ იყო განსაზღვრული წინამდებარე ხელშეკრულებით, მხარეები გადაწყვეტდნენ ასევე რუსეთის ფედერაციის კანონმდებლობის შესაბამისად“, და ამასთან არბიტრაჟის ადგილიც იყო რუსეთში, უზენაესმა სასამართლომ საარბიტრაჟო დათქმის ფარგლებსა და ტრიბუნალის კომპეტენციაზე იმსჯელა სწორედ რუსეთის ფედერაციის კანონმდებლობიდან გამომდინარე და გააანალიზა რუსეთის ფედერაციის სასამართლოების პრაქტიკა. კერძოდ, უზენაესმა სასამართლომ მიუთითა მხარის მიერ წარმოდგენილ რუსეთის ფედერაციის კომპეტენტური სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე, რომლებშიც მათ იმსჯელეს მოცემული საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმების თაობაზე და სადაც მათ დაადგინეს, რომ დავა ხელშეკრულებით გაცემული ავანსის გადახდევინების შესახებ, რომლის ათვისებაც არ განხორციელდა ხელშეკრულების მოქმედების მთელი ვადის განმავლობაში, უშუალოდ გამომდინარეობდა ხელშეკრულებიდან, მჭიდროდ იყო მასთან დაკავშირებული და საარბიტრაჟო დათქმის თანახმად შედიოდა არბიტრაჟის კომპეტენციაში. გარდა ამისა, სასამართლომ მხედველობაში მიიღო თავად არბიტრაჟის მიერ დადგენილი გარემოება, რომ ხელშეკრულების მოქმედების ვადის დასრულება არ ეხებოდა ავანსის დაბრუნებას (რაც არბიტრაჟმა ფინანსურ ვალდებულებად მიიჩნია), ვინაიდან თავად მხარეებმა გაითვალისწინეს, რომ ხელშეკრულების მოქმედება, ფინანსური ვალდებულებების ნაწილში, ძალაში იყო მათ სრულ შესრულებამდე. ყველა ამ ფაქტორის გათვალისწინებით, უზენაესი სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ საარბიტრაჟო დათქმის მიმართ გამოყენებული რუსეთის ფედერაციის მატერიალური სამართლის მიხედვით, ხელშეკრულებიდან გამომდინარე აუთვისებელი ავანსის დაბრუნების მოთხოვნა უსაფუძვლო გამდიდრების წესებით წარმოადგენდა ხელშეკრულების შესრულებიდან გამომდინარე მოთხოვნას და ექცეოდა ხელშეკრულების შესრულების პერიოდში წარმოშობილი დავების კატეგორიაში. შესაბამისად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ არბიტრაჟს ჰქონდა კომპეტენცია განეხილა აღნიშნული დავა. ამასთან, სასამართლომ დასძინა, რომ ზემოაღნიშნული დავის მიმართ საქართველოს კანონმდებლობის გამოყენების შემთხვევაშიც კი, აუთვისებელი ავანსის დაბრუნების მოთხოვნა უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ წესების მიხედვით მიჩნეული იქნებოდა საარბიტრაჟო დათქმის ფარგლებში წარმოშობილად.
რაც შეეხება არბიტრაჟუნარიანობას (კანონის 45.1. „ა.ბ“), სასამართლომ მიუთითა კანონის 1.2. მუხლზე, და აღნიშნა, რომ მოცემულ შემთხვევაში საარბიტრაჟო სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო მხარეთა შორის წარმოშობილ დავაზე, რომელიც ეხება, ანაზღაურებადი მომსახურების ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, დამკვეთის მიერ შემსრულებლისთვის ავანსის სახით გადარიცხული თანხის დაბრუნების საკითხს. შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა, რომ მხარეთა შორის წარმოშობილი დავა განეკუთვნებოდა პირთა თანასწორობაზე დამყარებულ კერძო ხასიათის ქონებრივ დავას, რაც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად შეიძლება გახდეს საარბიტრაჟო განხილვის საგანი.
აღნიშნული გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია რამდენიმე ფაქტორის გამო. ერთი ის, რომ სასამართლომ სადავო საკითხებზე (საარბიტრაჟო დათქმისა და ტრიბუნალის უფლებამოსილების ფარგლები) იმსჯელა რუსეთის ფედერაციის კანონმდებლობის ჭრილში, ვინაიდან არბიტრაჟის ადგილი იყო რუსეთის ფედერაცია და მხარეები სწორედ რუსეთის ფედერაციის კანონმდებლობაზე შეთანხმდნენ, მათ შორის ყველა სადავო საკითხის გადასაწყვეტად. ამრიგად, სასამართლომ პატივი სცა მხარეთა ნების ავტონომიას და არბიტრაჟის ადგილის სასამართლო პრატქიკას. მეორე ის, რომ, სასამართლომ მნიშვნელოვანი obiter dicta განმარტება გააკეთა იმის თაობაზე, რომ თუნდაც საქართველოს კანონმდებლობის ჭრილში უსაფუძვლო გამდიდრების წესებზე მითითება, თავისთავად, არ ნიშნავს იმას, რომ მოთხოვნა არ შეიძლება იყოს დაკავშირებული ხელშეკრულებასთან და მოექცეს საარბიტრაჟო დათქმის ფარგლებში. ნაცვლად ფორმალისტური მიდგომისა, სასამართლომ ყურადღება მხარეთა ნამდვილ ნებასა და ხელშეკრულების მიზანზე გაამახვილა და შედეგად უარი თქვა საარბიტრაჟო დათქმის ფარგლებიდან გამოერიცხა ავანსის დაბრუნების მოთხოვნა „მხოლოდ იმ დასაბუთებით, რომ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნები არასახელშეკრულებო (კანონისმიერ) მოთხოვნათა რიცხვს განეკუთვნება.“[9] და ბოლოს, სასამართლომ ფართოდ და კანონის მიზანთან შესაბამისად განმარტა არბიტრაჟუნარიანობა კანონის 1.2 მუხლის საფუძველზე.
ამ პოსტში მოყვანილია გადაწყვეტილებები, რომლებითაც სასამართლომ მოახდინა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების ცნობა-აღსრულება და უარი თქვა მათ გაუქმებაზე. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ საუკეთესო პრაქტიკა მოიცავს მხოლოდ ამ შემთხვევებს და გამორიცხავს ცნობა-აღსრულებაზე უარს, ან საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების გაუქმებას. როდესაც სახეზეა კანონით გათვალისწინებული შესაბამისი საფუძველი და უარი ცნობა-აღსრულებაზე ან გაუქმება გამართლებულია საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, ვფიქრობ „არბიტრაჟის მომხრე“ განწყობა მოიცავს სასამართლოს მიერ ასეთი გადაწყვეტილებების გაუქმებასა თუ ცნობა-აღსრულებაზე უარს. ასეთ გადაწყვეტილებებს საერთაშორისო თუ საქართველოს პრაქტიკიდან შემოგთავაზებთ სამომავლო ბლოგ პოსტებში.
[1] როდესაც 1997 წლის კანონით „კერძო არბიტრაჟის შესახებ“ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების გამოტანის შემდგომ სააღსრულებო ფურცელი გაიცემოდა თავად საარბიტრაჟო დაწესებულების მიერ სასამართლოს კონტროლის გარეშე, რის შედეგადაც ხშირად არბიტრაჟს იყენებდნენ ბოროტად, თაღლითური ქმედების იარაღად.
[2] უმრავლეს ქვეყანაში, სადაც არბიტრაჟი განვითარებულია, არსებობს საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების ცნობა-აღსრულების სისტემა.
[3] თუ რატომ, ამას ცალკე ბლოგ პოსტი უნდა დაეთმოს.
[4] Business2Business („ბიზნესის ბიზნესთან“ ურთიერთობა).
[5] საქმე №2ბ/3472-14, თავმჯდომარე: თამარ ზამბახიძე, ქეთევან კუჭავა, თინათინ ეცადაშვილი.
[6] საქმე №2ბ/4963-12, თავმჯდომარე: ალექსანდრე იოსელიანი, მოსამართლეები: ხათუნა არევაძე, ვანო წიკლაური.
[7] საქმე №2ბ/3782-17, თავმჯდომარე: თამარ ზამბახიძე, მოსამართლეები: ქეთევან დუგლაძე, ირაკლი ბონდარენკო.
[8] საქმე №ა-3151-შ-83-2016, თავმჯდომარე: ნინო ბაქაქური, მოსამართლეები: ზურაბ ძლიერიშვილი, ბესარიონ ალავიძე.
[9] უზენაესი სასამართლოს მიდგომა ამ საქმეში განსხვავდება და მეტად საჭირო დადებითი ცვლილებაა უზენაესი სასამართლოს 2016 წლის 26 აგვისტოს განჩინებისგან (საქმე №ა-887-შ-21-2016), როდესაც სასამართლომ საარბიტრაჟო დათქმის „ვიწრო“ და ფორმალისტური განმარტება არჩია და მიიჩნია, რომ მხარეთა შეთანხმება, რომელიც არბიტრაჟს უქვემდებარებდა ყველა დავას „ხელშეკრულების შესრულებასთან დაკავშირებით“ არ მოიცავდა ამავე ხელშეკრულების შეწყვეტიდან გამომდინარე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის (მეორადი მოთხოვნის) არბიტრაჟისთვის დაქვემდებარებას.