შესავალი
არბიტრაჟი საერთაშორისო დავის გადაწყვეტის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ საშუალებს წარმოადგენს, რადგან ის მხარეებს სთავაზობს ავტონომიას, ნეიტრალიტეტსა და საზღვრებს მიღმა მიღებული გადაწყვეტილების ეფექტურად აღსრულების მექანიზმს 1958 წლის ნიუ-იორკის კონვენციის საფუძველზე.
თუმცა, პრაქტიკაში, მხარეთა სწორედ ის შეთანხმება, რომლებიც მიზნად ისახავს დავის არბიტრაჟის საშუალებით გადაწყვეტას, ხშირად ნაკლიანია. მრავალენოვან შეთანხმებებში ურთიერთგამომრიცხავი ვერსიები, თარგმანისას დაშვებული შეცდომები, საარბიტრაჟო ინსტიტუტის ან/და წესების არაზუსტი, არასრული იდენტიფიკაცია ან არბიტრაჟზე ბუნდოვანი მითითებები – მხარეთა შორის ხშირად იწვევს დავებს საარბიტრაჟო შეთანხმების ნამდვილობასთან ან/და მისი შესრულების შეუძლებლობასთან დაკავშირებით.
თუმცა, მიუხედავად საარბიტრაჟო შეთანხმებებში არსებული ნაკლისა, აღსანიშნავია მრავალი ქვეყნის სასამართლოთა მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკა, რომელიც ნათლად ავლენს ნაკლიანი, მაგრამ შესრულებადი საარბიტრაჟო შეთანხმებათა „გადარჩენისა“ და „შენარჩუნების“ ტენდენციას.
აღნიშნული ტენდენციის აწ უკვე ერთ-ერთ განსახიერებად შესაძლებელია მიჩნეულ იქნეს ქ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2025 წლის 27 მაისის გადაწყვეტილება, რომელიც წარმოადგენს წინამდებარე ბლოგ-პოსტის განხილვის საგანს.
I.მხარეთა შორის გაფორმებული საარბიტრაჟო შეთანხმებისა და დავის შინაარსი
ხსენებულ საქმეში, ორ მეწარმეს შორის დავა წარმოიშვა ინგლისურ და რუსულ ენებზე გაფორმებული ნასყიდობისა და მიწოდების ხელშეკრულებიდან, რის საფუძველზეც, მოსარჩელემ მიმართა ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიას სარჩელით და მოითხოვა მოპასუხისათვის გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება, რადგან არ მიუღია ჯეროვანი შესრულება.
აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ, მოპასუხემ სასამართლოში წარადგინა შესაგებელი, რომლითაც იშუამდგომლობა არბიტრაჟის კომპეტენციის არსებობის გამო, არბიტრაჟის შესახებ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის საფუძველზე საქმის წარმოების შეწყვეტასა და საქმის არბიტრაჟისათვის გადაცემის თაობაზე.
საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით ირკვევა, რომ მხარეთა შორის გაფორმებული იყო ორენოვანი ხელშეკრულება, რუსულ და ინგლისურ ენებზე, რომელთაც, ხელშეკრულების მიხედვით თანაბარი ძალა ჰქონდა.
ხელშეკრულება მოიცავდა დავის გადაწყევტის მარეგულირებელ დათქმებს. კერძოდ, დათქმის ინგლისურენოვანი ვერსია მიუთითებდა შემდეგს:
ინგლისური ვერსია:
“Dispute Resolution
the disputes connected with present Contract shall be finally decided according to it Rules of Arbitration Reconciliation in Arbitration of International Trade Chamber”.
საარბიტრაჟო დათქმის რუსულენოვანი ტექსტის კი უთითებდა შემდეგს:
რუსული ვერსია:
„Арбитраж
В случае невазможности достижения согласия споры, которые возникают в связи с етим Контрактом, должны окончательно разрешаться по правилам арбитражного примерения в Арбитраже Международной Торговой палаты…”
წინამდებარე დავაში, მოპასუხემ წარადგინა როგორც ინგლისური ვერსიის, ისე რუსული ვერსიის ქართული თარგმანი.
II.სამართალწარმოების პროცესში მხარეთა მიერ წარდგენილი პოზიციები
მოსარჩელე ამტკიცებდა, რომ მხარეთა შორის შეთანხმებული საარბიტრაჟო დათქმა ბათილი იყო, რადგან მისი ორენოვანი ტექსტი სხვადასხვაგვარად განსაზღვრავდა არბიტრაჟს დაქვემდებარებული დავის ფარგლებს (რუსულენოვან ტექსტში – “ხელშეკრულების შესრულებასთან დაკავშირებულ უთანხმოებებზეა” მითითება, ინგლსიურენოვანში კი – “ხელშეკრულებასთან დაკავშირებულ დავებზე”), მკაფიოდ არ ადგენდა მხარეთა ნებას დავის არბიტრაჟისათვის გადაცემაზე – მისი შინაარსიდან არ ირკვეოდა დავა არბიტრაჟს უნდა გადასცემოდა თუ მედიაციას, ან რომელ ინსტიტუტს უნდა გადასცემოდა იგი განსახილველად. ასევე, მოსარჩელის განმარტებით, არ არსებობდა “საარბიტრაჟო მორიგების წესები”, როგორც ეს ნახსენები იყო საარბიტრაჟო დათქმებში.
მოპასუხემ კი განმარტა, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმების ყველა არსებითი პირობა მხარეთა შორის იყო შეთანხმებული. კერძოდ, მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებდა მხოლოდ 2 არსებით პირობას: ა) ნათელი ყოფილიყო მხარეთა ნება, რომ დავა არბიტრაჟმა გადაწყვიტოს; და ბ) განსაზღვრული იყოს ის ურთიერთობა, რა ურთიერთობიდან გამომდინარე დავაც არბიტრაჟს ექვემდებარებოდა.
ამასთანავე, მოპასუხემ განმარტა, რომ რადგან საქმე ეხებოდა საერთაშორისო კომერციული არბიტრაჟის შესახებ დათქმას, სასამართლოს უნდა გამოეყენებინა ნიუ-იორკის კონვენციით დადგენილი სტანდარტები, მათ შორის საარბიტრაჟო შეთანხმების ნამდვილობის პრეზუმფცია და არბიტრაჟისადმი მხარდაჭერი განწყობა.
შემდეგში, მოპასუხემ განმარტა, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმების პირველი არსებითი პირობა სახეზე იყო, რადგან მხარეთა მიერ გამორიცხული იყო სასამართლოს მეშვეობით დავების გადაწყვეტა და მითითება გაკეთებული იყო არბიტრაჟზე – როგორც მათ შორის წარმოშობილი დავის გადაწყვეტის მექანიზმზე. ამასთანავე, იდენტიფიცირებადი იყო საარბიტრაჟო ინსტიტუტიც.
კერძოდ, მოპასუხემ აღნიშნა, რომ საარბიტრაჟო დათქმის რუსულენოვან ვერსიაში (მაშინ როდესაც ხელშეკრულება ითვალისწინებდა რომ ორივე ენას თანაბარი ძალა აქვს) მითითება გაკეთებული იყო „Международная Торговая палата“-ზე, ე.ი. საარბიტრაჟო ინსტიტუტ ICC-ის წესებზე. კერძოდ, ICC-ის ოფიციალური ვებ-გვერდის მიხედვით, სწორედ Международная Торговая палата წარმოადგენს ICC-ის რუსულენოვანი ოფიციალურ სახელწოდებას. ხოლო ICC-ის მიღებული აქვს საარბიტრაჟო წესები, რომლის 6.2 მუხლის თანახმად, მხარეების შეთანხმება ამავე წესების გამოყენებაზე, გულისხმობს მათ თანხმობას საარბიტრაჟო დავა საარბიტრაჟო ცენტრის ადმინისტრირების მეშვეობით განიხილებოდეს.
რაც შეეხება მეორე არსებით პირობას, მოპასუხემ განმარტა, რომ მხარეებს შეთანხმებით განსაზღვრული ჰქონდათ ის ურთიერთობა, რომლიდან გამომდინარე დავაც დაექვემდებარებოდა არბიტრაჟის მეშვეობით განხილვას და იგი შემზღუდავად არ უნდა განიმარტოს. მით უფრო, როდესაც მოსარჩელე აყენებს იმ მოთხოვნას, რაც ხელშეკრულების შესრულებას მიემართება, რაც უდავოდ იყო საარბიტრაჟო შეთანხმების ფარგლები.
მოპასუხე, ასევე, უთითებდა აღიარებულ პრაქტიკაზე, რომლითაც მიჩნეულია, რომ საარბიტრაჟო შეთანხმების არსებით პირობას არ წარმოადგენს არბიტრთა რაოდენობა შეთანხმება, საარბიტრაჟო განხილვის ადგილზე შეთანხმება, გამოსაყენებელი ენისა თუ სამართლის შეთანხმება – ვინაიდან, მხარეთა მიერ შეთანხმებული საარბიტრაჟო წესები, ასევე, კანონმდებლობა, ითვალისწინებს აღნიშნულის დასადგენად საჭირო მექანიზმებს.
III. თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება
თბილისის საქალაქო სასამართლომ გაიზიარა მოპასუხის მსჯელობა. არბიტრაჟის შესახებ კანონის 9(1) მუხლის საფუძველზე, მან დაადგინა, რომ მხარეები ცალსახად შეთანხმდნენ მათ შორის ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი დავების არბიტრაჟისთვის გადაცემაზე საერთაშორისო სავაჭრო პალატისათვის (ICC). სასამართლომ აღნიშნა, რომ კანონი არ მოითხოვს აბსოლუტურ ენობრივ სიზუსტეს, თუ მხარეთა განზრახვა სხვაგვარად ნათელია. შესაბამისად, მან შეწყვიტა საქმის წარმოება სასამართლოში და მხარეებს არბიტრაჟზე მიუთითა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის აღნიშნული განჩინება კერძო საჩივრით გაასაჩივრა მოსარჩელის წარმომადგენელმა და მოითხოვა მისი გაუქმება, თუმცა, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ უცვლელად დატოვა თბილისის საქალაქო სასამართლოს განჩინება.
IV. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს დასაბუთება
სააპელაციო სასამართლომ, უპირველესად, ყურადღება გაამახვილა ნიუ იორკის კონვეციასა და მის მიერ დაწესებულ „არბიტრაჟის მხარდამჭერ“ განწყობაზე, ასევე, ამავე კონვენციით გათვალისწინებულ სახელმწიფოს ვალდებულებაზე – ცნოს მხარეთა წერილობითი შეთანხმება, რომლითაც ისინი კისრულობენ ვალდებულებას, განსახილველად გადასცენ არბიტრაჟს ყველა ან ზოგიერთი დავა, რომელიც წარმოიშვა ან შეიძლება წარმოიშვას მათ შორის ამა თუ იმ სახელშეკრულებო/სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე.
სასამართლომ გაიზიარა მოპასუხის არგუმენტი საარბიტრაჟო შეთანხმების არსებით პირობებთან დაკავშირებით და განმარტა, რომ მათ მიეკუთვნება მხოლოდ შემდეგი:
- მხარეთა შეთანხმება – დავა განსახილველად გადაეცეს არბიტრაჟს და
- განსაზღვრული სამართლებრივი ურთიერთობა, რომელსაც განიხილავს არბიტრაჟი.
სასამართლოს მოსაზრებით, საარბიტრაჟო დათქმის ბათილობის წინაპირობები არსებობს მხოლოდ მაშინ, თუკი, ერთი მხრივ, დათქმაში მითითებული არბიტრაჟი არც ერთმნიშვნელოვნადაა განსაზღვრული და არც იმგვარად ჩამოყალიბებული, რომ მისი შინაარსის მიხედვით შეუძლებელი იყოს განსაზღვრა თუ რომელ არბიტრაჟს ეხება იგი, ხოლო, მეორე მხრივ, განუსაზღვრელია ის სამართლებრივი ურთიერთობა, რომელსაც შეეხება აღნიშნული დათქმა.
მნიშვნელოვანია სასამართლოს განმარტება საარბიტრაჟო შეთანხმების ფარგლებთან დაკავშირებით განსაზღვრულობის კრიტერიუმსა და სტანდარტთან მიმართებით, რომლის თანახმადაც, განსაზღვრულობის კრიტერიუმი იმგვარად არ უნდა იქნეს გაგებული, რომ საარბიტრაჟო დათქმის ნამდვილობისათვის იგი აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მითითებას იმ ცალკეულ საკითხებზე, რომელიც არბიტრაჟის კომპეტენციას დაუქვემდებარეს მხარეებმა; არამედ, სასამართლოს მოსაზრებით, საარბიტრაჟო დათქმა მისი ფარგლების განსაზღვრულობის კრიტერიუმს აკმაყოფილებს მაშინაც, როდესაც იგი ფართოდ არის ფორმულირებული, თუმცა, კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთანაა დაკავშირებული.
სასამართლომ, წინამდებარე საქმეში მხარეთა შორის გაფორმებულ საარბიტრაჟო დათქმასთან მიმართებით აღნიშნა, რომ მისი ქართულენოვანი თარგმანი, რომელიც მხარეთა მიერ იქნა წარდგენილი სასამართლოში, სრულიად ნათლად და გარკვევით პასუხობს საარბიტრაჟო დათქმისადმი დადგენილ ნამდვილობის მოთხოვნებს. უშუალოდ კი, ის წინადადება სამივე ენაზე, რომელიც არბიტრაჟს დაქვემდებარებულ საკითხვებს განსაზღვრავს, შეიცავს ზოგად მითითებას ხელშეკრულებასთან დაკავშირებულ დავებზე – ესეიგი, შეიცავს განსაზღვრული სამართლებრივი ურთიერთობის დასაშვებად ფართოდ ფორმულირებულ დათქმას.
ამასთანავე, დათქმა მითითებას აკეთებს კონკრეტული საარბიტრაჟო ინსტიტუტის წესებზედაც, როგორც გამოსაყენებელ სამართალზე და ასეთ შემთხვევაში, დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, სასამართლოს მოსაზრებით, იგულისხმება, რომ მხარეებს საარბიტრაჟო წესების მიხედვით ამავე ინსტიტუტის არჩევა სურდათ.
სასამართლომ, მსჯელობის შეჯამებისას, ხაზი გაუსვა საარბიტრაჟო დათქმის „გადარჩენის“ მნიშვნელობაზე და აღნიშნა, რომ აღნიშნული ნებისმიერ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, როდესაც თუნდაც შეცდომით არის მითითებული საარბიტრაჟო ინსტიტუტის სახელწოდება, მაგრამ, ამისდა მიუხედავად, დათქმა იძლევა მხარეთა ნების შესაბამისი არბიტრაჟის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას, ან გამოსაყენებელ სამართლად მითითებულია საარბიტრაჟო ინსტიტუტის სწორი სახელწოდება, თუნდაც, მცირე ცდობილებით, მაგრამ მისი წესები არამართლებულადაა მოხსენებული.
ყოველივე ზემოაღნიშნულზე დაყრდნობით, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ უცვლელი დატოვა ქ. თბილისის საქალაქოს სასამართლოს განჩინება.
დასკვნა
ქ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული აღნიშნული გადაწყვეტილება, სასამართლოს არბიტრაჟისადმი მეგობრული პოზიციის მნიშვნელოვანი განსახიერებაა. ის აჩვენებს, რომ სასამართლო მზადაა, შეფასება საარბიტრაჟო დათქმის ხარვეზებს მიღმა გააკეთოს და მხარეთა შეთანხმების არსზე გაამახვილოს ყურადღება. აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებით, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ, წინ გადადგა ნაბიჯი ნიუ-იორკის კონვენციის მიზნებისა და საერთაშორისო არბიტრაჟის, როგორც დავის გადაწყვეტის საიმედო მექანიზმის, ხელშეწყობის მიმართ.
რაც გამოარჩევს საქართველოს სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, ასევე არის საარბიტრაჟო შეთანხმების ფარგლების „განსაზღვრულობის“ ტესტის პროგრესული არტიკულაცია და მისი პრაქტიკული გამოყენება მრავალენოვან, არასრულყოფილად შედგენილი საარბიტრაჟო დათქმის მიმართ.
ავტორი: ანი აკოფაშვილი